Hetebølger i havet varar lenger på djupt vatn

– Marine hetebølger førekjem stadig oftare på grunn av klimaendringane, på same måte som vi ser ekstreme vêrfenomen stadig oftare på land. Samtidig skal ein huske på at ein «hetebølge» i nord ikkje nødvendigvis betyr veldig høge temperaturar, seier havforskar Mark Costello.

Saman med forskarar frå mellom anna Portugal og Australia står to professorar ved Nord universitet, Jorge Assis og Mark Costello, bak ei ny studie som har undersøkt korleis marine hetebølger påverkar havet under overflata.

Studien vart publisert i Nature climate change i august i år og har fått stor merksemd, mellom anna i australske medium. Ved å kombinere faktiske målingar og modellering, har forskarane undersøkt globale marine hetebølger i perioden 1993 til 2019 heilt ned til 2000 meters djup.

– Marine hetebølger og effektane av desse har til no stort sett blitt undersøkt i overflatevatn, og vi har hatt lite kunnskap om korleis hetebølgene oppfører seg nede i dypet, seier Costello.

Kan vare i opptil to år

Ei marin hetebølge blir definert statistisk som ei relativ endring i vatntemperaturen. Nærare bestemt ein periode på fem dagar der temperaturen har vore høgare enn 90 prosent av gjennomsnittet for dei siste tre tiåra.

– Vårt arbeid viser at hetebølger varar lenger på djupt vatn, særleg frå 50 til 200 meter. På slike djup er det vanlegvis ganske kaldt. Oppvarming vil derfor kunne auke aktiviteten og føre til meir vekst og produktivitet i det marine livet på slike djup. Men om dyrelivet er tilpassa kulde, vil oppvarming kunne føre til stress. Det kan føre til redusert vekst og produktivitet.

Enkelte stadar fann dei at hetebølgene var 19 prosent varmare enn gjennomsnittet på slike djup samanlikna med overflata. Hetebølgene vara også lenger jo djupare ned ein kom, og det kunne gå opp til to år før vatntemperaturen kom tilbake til normalen.

Forskarane har også undersøkt korleis områda som er mest utsette for hetebølger, overlappar med områda der dyre- og plantelivet allereie er utsette for temperaturar i grenseland for kva dei tåler. Dei fann slike overlappande område i 22 prosent av verdshava. Dette gjeld særleg område på store djup, frå 1000 til 2000 meter.

Aukar produktiviteten i kalde farvatn

I sommar har det vorte meldt om rekordhøge temperaturar i Nord-Atlanteren, og mange er bekymra for korleis dette vil påverke livet i havet.

– Sidan «hetebølge» er eit relativt og ikkje absolutt omgrep, kan vi ha hetebølger også i polare regionar. Det betyr at i motsetning til hetebølger med ekstremt høge temperaturar som kan vere dødelege i lufta og i havet, som i Middelhavet, vil ikkje hetebølger i nordlege strok nødvendigvis ta livet av organismar, seier Costello.

Han seier det er komplekst å rekne ut kva effekt slike hetebølger har for organismar i vatnet, ikkje minst sidan dei enno ikkje har studert dei faktiske temperaturane i hetebølgene.

– Utan å kjenne dei faktiske temperaturane kan vi ikkje seie kva scenario som er mest sannsynleg. Effekten av slike undervass hetebølgjer vil variere lokalt, i samsvar med temperaturen som var i vatnet frå før. Er det ein grad i vatnet, og ein får ei dobling i temperaturen til to gradar, så vil det framleis vere ganske kaldt, seier Costello.

I vatn som allereie er varmt, vil hetebølger kunne føre til oksygenmangel, noko som vil stresse og kanskje ta livet av organismar.

– I vatn som normalt er kaldt, som er typisk for tempererte og polare strok, vil hetebølger derimot kunne ha positiv effekt, seier Costello.

Påverkar kroppsstørrelsen

Tidlegare forsking ved Nord universitet har vist at aukande temperaturar gir ei auking i talet på artar ved høgare breiddegradar, og nedgang ved låge breiddegradar.

– På verdsbasis ser vi ei auking i talet på artar opp til ei gjennomsnittleg årstemperatur på 20 gradar. Blir det varmare enn dette ser vi ein nedgang, seier Costello.

Endringar i artsrikdom kan lokalt påverke både fiskeri og økosystem.

– Men på ein større geografisk skala vil marine artar tilpasse seg klimaendringar ved å flytte på seg, seier Costello.

Forsking ved Nord universitet har vist at mange marine dyreartar blir mindre i storleik når havet blir varmare. Men også her er det variasjonar. Blant nokre arktiske artar, som til dømes blåkveite (Reinhardtius hippoglossoides), vil ei lita auking i temperaturen kunne føre til ei auking i kroppsstorleik.

– For blåkveite vil ei dobling i temperaturen, frå 0-2 til 2-4 gradar, gje ein «boost» i vekstraten. I slike svært kalde område er det kulda som set grensa for veksten, seier Costello.

Han seier det no trengst meir forsking på korleis hetebølger påverkar livet i havet.

– Me treng å vita meir om korleis ulike artar reagerer på temperaturforandringar, før me kan seie om slik oppvarming under overflata vil ha positiv eller negativ effekt på produktivitet og biodiversitet, seier Costello.